Honderd jaar Evolutie

Terwijl Egypte en de Arabische wereld een gigasprong maken in hun evolutie, stond ik gister voor een schilderij dat, sinds ik als twintiger een blauwe maandag als suppoost in het Haags Gemeentemuseum werkte, mijn favoriet is gebleven. 'Evolutie' door Piet Mondriaan precies honderd jaar geleden, in 1911, geschilderd. Net als hij ben ik altijd op zoek naar de essentie van dingen en situaties. Waar gaat het echt om? Wat is wezenlijk? In het schilderij 'Evolutie' maakt hij daar een stap in, hoewel hij hierna nooit meer zo schildert, maar verder zoekt naar hoe hij de kern van de dingen kan af beelden. Wat hij deed had nog niemand ooit gedaan.

Hij besefte dat harmonie in de wereld het allerbelangrijkste is.  Zijn ideeën over de rol van de kunst in de menselijke bewustwording zijn geïnspireerd door de Theosofie. Onder deze invloed maakte hij zich steeds meer los van de zichtbare wereld en drong meer en meer door tot de kern.

Hier schildert hij de mens die tot inzicht komt, haar ogen gaan open, en de harmonie in de wereld ziet. Het spirituele ontwaken van de mens in drie stadia wordt afgebeeld met theosofische symbolen. Het linker schilderij is het eerste dat hij schilderde, de rechter het tweede en de middelste de laatste:

1. het lijden; 2. de bewustwording; 3. het ontstijgen van de realiteit.

Het linker paneel met de rode rozen is het theosofische symbool voor de lijdende mensheid. Het rechter paneel met de gouden sterren en witte driehoeken (doet denken aan de Merkabah!) geeft de bewustwording weer. En het middelste paneel toont met de witte cirkels en driehoeken het Hogere, Nirwana, het volledig ontwaakt zijn. Haar ogen zijn wijd open, ze kijkt ons niet aan, de focus is in de innerlijke wereld gericht. Dit zien is het hoogste bereikbare.

Mondriaan zag meditatie als een weg om los te komen van de drukte van het alledaagse leven. De afleidingen zorgen er voor dat je de kern uit het oog verliest, maar door iedere dag momenten van innerlijke stilte te hebben, wordt je een wijs mens die meer van de wereld begrijpt in het grote geheel. Dit idee wilde hij zichtbaar maken in 'Evolutie'. Wanneer je ogen open gaan, kan je de harmonie zien achter de ogenschijnlijke chaos in de wereld. Het wezenlijke.

Het was puur genieten zo daar te zitten voor dit pracht schilderij en de energie te voelen. De kleuren en de vormen van de gezichten doen mij zo denken aan de Egyptische kunst van eeuwen geleden. Ik was de dag ervoor wakker geworden met een besef van gemis. Mijn ziel vroeg om voeding. Dat was snel geregeld. De stilte van het museum, de energie en de schoonheid van het gebouw en de kunst, deed me weer gevoed voelen. Het was of ik even weer in de tempel van Abydos was. Een museum is ook een soort tempel. Wat had ik dit gemist! En wat een geluk en voorrecht om dit nog te kunnen doen terwijl ik ruim veertig weken zwanger ben.